Tebriz 3000 km² yüz ölçümü ile Urmiye gölünün doğusunda 38/8 kuzey 46/15 doğu boylamında yer almaktadır. Kent 1350 rakımlı olup bereketli Sehend Dağlarının eteklerinde kuruludur. Ayrıca Sulxap veya başka deyişle Eynalı Dağı da kentin yanı başında yer almaktadır. Bu dağ, “Eynal-Zeynal” diye de adlandırılır. Tebriz, İran’ın stratejik ve ekonomik yolları üzerinde bulunduğu için tarih boyunca hep önemini korumuştur. Doğal afetler ve özellikle büyük depremler bu kenti defalarca yerle bir etmiştir. Sebelan Dağlarından akan Acı Çay kentin yanı başında akmaktadır. Kentin Avrupa yönünden girişinde tarihi Acı Çay Köprüsü kente giren herkesi dimdik duruşu ile selamlar gibidir.

Yine Sehend Dağlarından doğan Mehran Rud Nehri de kentin ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Tarih boyunca dönem dönem bu nehrin taşması sonucunda kent, sular altında kalmış ve büyük hasar görmüştür. Uygarlık ve medeniyetin en önemli göstergelerinden sayılan Genat veya Kehriz (su kanalları) Tebriz’in tarihî gelişmişlik düzeyinin bir göstergesidir. Eskiden kentin bütün evlerinde, bu yolla akan akarsular kentsel ve evsel su tüketiminde rol üstlenmekteydi. Tarihî belgelere göre Tebriz’de 982 Kehriz’in varlığından haberdar oluyoruz. Şu anda bunlardan 16’sı faal durumdadır ve en önemlisi Emevi hükümdarı Harun El Reşid’in eşi Zübeyde Hatun tarafından yaptırılan Zübeyde Hatun Kehrizi’dir.

Tebriz adının, Farsçadaki “teb” (ateş) ve “rîz” (akıtan, döken) sözcüklerinin birleşmesinden meydana geldiği söylenmektedir. Adının ortaya çıkışına dair şöyle bir hikâye bulunmaktadır: 791’de Abbasi Halifesi Harun Reşid’in ateşli hastalığa yakalanan eşi Zübeyde Hatun’un Tebriz’deki kaplıcalara girdikten sonra sağlığına kavuştuğu için şehrin adının Tebriz (ateş döken) olduğu rivayet edilmektedir.

Şehirde yapılan arkeolojik kazılara göre Tebriz’in 5 bin yıllık bir geçmişinin olduğu tahmin edilmektedir. Çeşitli kaynaklar III. yy.da şehrin varlığından söz ederler. Gazaka olarak da bilinen kent, Atropatena Krallığı[1]’nın başkentidir. Fakat şehir bir depremle yıkılmış ve ancak Arap hâkimiyeti zamanında tekrar imar edilmiştir. Tebriz’in kuruluşu Ahameniş İmparatorluğu (Pers İmparatorluğu; MÖ 550-MÖ 330)ndan önceye dayanmaktadır. İsmi Tavrez, Tavrej, Taris ve Turi şeklinde de tarih kitaplarında geçen Tebriz, tarih boyunca yıkımlara uğrayıp yeniden inşa edilmiştir.

Tebriz, İslam Devleti tarafından 642 yılında fethedilmiştir. Ayrıca Moğol işgalinin yıkmadığı birkaç şehirden biridir. Moğol işgalinden sonra Safeviler devrinde Tebriz, bir süre için İran’ın başkenti olmuştur. Tebriz, Yavuz Sultan Selim zamanındaki Çaldıran Savaşı’ndan sonra Osmanlılarla Safeviler arasında birçok kere el değiştirmiştir.

Safeviler Döneminden sonra gelen Kaçar Hanedanlığı Döneminde yine başşehir olarak kalmıştır. Bu dönemlerde de Osmanlı ve Rus ordularının sık sık akınlarına uğramıştır.

Son 100 yılda Tebriz’in İran tarihinde önemli rolü vardır. 1906 yılındaki Anayasal Hareketlenmede siyasi hareketin merkezi durumunda olmuştur. 1950 yılındaki petrolün millileştirilmesi hareketlerinde ve 1978 yılından itibaren yaşanan İslam Devrimi sırasında da Tebriz hep önemli bir merkez olarak yer almıştır.

İran’da Doğu Azerbaycan Eyaleti’nin yönetim merkezi olan Tebriz şehri, İran’ın kuzey batısındaki en büyük şehirdir. Nüfusu 2,5 milyon civarındadır ve çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri oluşturur. Halkın dili Azericedir. Nüfus açısından İran’ın Tahran, Meşhed ve İsfahan’dan sonra dördüncü en büyük şehridir. Sanayi bakımından İran’ın ikinci şehridir.

Zeferaniye, Pervaz, Veliye Eser gibi modern banliyölere kavuşan kentsel dönüşümünü başarıyla gerçekleştiren, dev kültür saraylarına, zengin müzelere, gökdelenlere, modern alışveriş merkezlerine ve benzeri imkânlara kavuşan bir kent konumuna gelmiştir.

Kentte kurulu bulunan ulusal çaptaki dev sanayi tesisleri, üniversiteler, askeri birlikler sayesinde şehir, stratejik konumu önemini muhafaza ettirmketedir.

Tebriz’in ilginç özellikleri arasında birçok şair yetiştirmiş olması da vardır. Dünyada, yetiştirdiği şairler için özel bir Şairler Mezarlığına sahip olan tek şehir Tebriz’dir, diyebiliriz. Şairler Anıtı olarak da adlandırılan bu muhteşem bina burada mezarları bulunan 420 şair, yazar ve edibin anısına yaptırılan bir anıt mezardır. Anıtın içinde büyük şair Şehriyar’ın mezarı ve bazı yazarların heykelleri yer almakta, kurulu bulunan ses düzeni sayesinde ziyaretçilere Şehriyar’ın kendi sesinden Azeri Türkçesiyle devamlı olarak “Hayder Baba” manzumesi dinletilmektedir.

 

Tebriz’de Gezilecek Yerler

 

Arg-e Tabriz

Tebrizdeki en önemli tarihî eser Tebriz Kalesi’dir (Arg-e Tabriz). Bu kale, tamamı tuğla ile örülmüş bir yapıdadır. 500 yıl kadar önce yıkılmış olan bir caminin yerine yapılmıştır. Kalenin bir adı da eski caminin adına gönderme yapılarak Mescid-i Alişah-Alişah Camisi’dir. Kalenin içinde sadece çok yıkık bir hâldeki mihrap görülebilir. Yüksek surların bir zamanlar idam cezalarının infaz edilmesinde kullanıldığı söylenmektedir.

 

Azerbaycan Müzesi

Tebriz’deki Azerbaycan Müzesi de görülmeye değer yerler arasındadır. 1957 yılında yapılmış ve daha sonra 1962 yılında yenilenmiştir. Müzede bulunan etnolojik eserler bölümünde bölgede yaşayan çeşitli göçebelerin ve kabilelerin giysilerinden, eşyalarından örnekler vardır. Arkeolojik eserler bölümünde 4 bin yıldan öncesine kadar giden çeşitli tarihî buluntular sergilenmektedir. Anayasal Devrim bölümünde ise Tebriz’in yakın tarihine ait siyasi olaylardan fotoğraflar ve belgeler görülebilir.

 

Mescid-i Kabud (Gök Mescid)

1465 yılında yapılmış olan Gök Mescid (Mescid-i Kabud) geçirdiği birçok depremden sonra harabe hâline gelmiş ancak iyi bir şekilde restore edilmiştir. Caminin içinde ve dışındaki çiniler güzelliğini hâlâ korumakta ve bu camiye “İslam’ın Turkuvazı” adının verilmesini haklı çıkarmaktadır.

 

Kapalı Çarşı (Bazaar)

Ortadoğu ve dünyanın en büyük kapalı çarşılarından biri olan yapı, Temmuz 2010’da UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine alınmıştır.

Tebriz, tarihi boyunca İpek Yolu üzerinde bulunmasından dolayı zengin bir ticaret merkezi olmuştur. Tebriz Kapalı Çarşısı da bu zenginliğin canlı örneklerinden biridir. Yapı, Amir Çarşısı (altın ve mücevher kısmı), Muzafferiye (halı çarşısı), ayakkabı çarşısı ve çeşitli alt çarşılardan oluşan büyük bir ticaret merkezidir. Çarşının tarih boyunca en hareketli zamanı ise Tebriz’in Safevi Devleti’nin başkenti olduğu 1500’lü yıllardır. Kent, başkent unvanını kaybetse de çarşısı bir ticari ve ekonomik merkez olarak önemini korumuştur. Günümüzde Tebriz’de çok sayıda modern mağaza ve alışveriş merkezi kurulmuş olmasına rağmen Tebriz çarşısı hâlâ sadece Tebriz’in değil, bütün İran’ın Doğu Azerbaycan Eyaleti’nin ticari merkezi olmayı sürdürmektedir. Bünyesinde binlerce geleneksel dükkân, yüzlerce sokak, onlarca kervansaray, restoranlar, geleneksel kahvehaneler, camiler, sosyal tesisler, medreseler ve başka yapılar barındırmaktadır.

 

El Gölü (Şah Gölü)

El Gölü Kaçar Hanedanı döneminde inşa edilmiştir. Bu mesire yeri yapay göl ve gölün ortasındaki tarihî binayla dikkat çekmektedir. Halen Tebrizlilerin en önemli eğlence ve gezi alanlarından biri olup Erkle birlikte Tebriz’in sembol yerlerindendir.

 

Tebriz’in Görülecek Diğer Tarihi ve Turistlik Yerleri

Nöber Hamamı, Demir Çağı Müzesi, Göy Mescit (Mescid-i Kebud), Tarihî Belediye Binası, Azerbaycan Ulusal Müzesi, Kent Müzesi, Meşrutiyet Müzesi, Kaçar Müzesi, Şehriyar’ın Evi, Kur’an Müzesi (Müzeye Goran Ve Ketabet).

KAYNAKÇA

Doğuya Açılan Kapı Tebriz. 2015 yılında http://www.yeryuzu.com/tebriz_iran.html. adresinden alındı.

Şairlerin Şehri Tebriz. 2015 yılında http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/18755037.asp. adresinden alındı.

Tebriz. 2015 yılında  http://tr.wikipedia.org/wiki/Tebriz. adresinden alındı.

Tebriz Çarşısı. 2015 yılında http://tr.wikipedia.org/wiki/Tebriz_%C3%87ar%C5%9F%C4%B1s%C4%B1. adresinden alındı.

Tebriz Hakkında Ayrıntılı Bilgi. 2015 yılında http://arsivbelge.com/yaz.php?sc=2270. adresinden alındı.

Tebriz Nerededir? Tebriz Hakkında Bilgi. 2015 yılında http://bilgibirikimi.net/2012/10/03/tebriz-nerededir-tebriz-hakkinda-bilgi/. adresinden alındı.

Tebriz, Tarih, Gezilecek Yerler. 2015 yılında http://www.irangezi.com/?sayfa=tebriz. adresinden alındı.

2015 yılında http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/Tabriz_Mosaic_Logo.jpg. adresinden alındı.

[1] Atropatena (Yunanca: Ατροπατήνη) veya Medya Atropatena, MÖ 4. yüzyılda çoğu bugünkü Güney Azerbaycan olarak bilinen bölgede kurulmuş ve başkenti Gazaka kenti olmuş eski bir krallıktır. Günümüzdeki Azerbaycan’ın tarihi adı Atropatena’dan kaynaklanmaktadır.